De eerste indrukken

Een van de redenen waarom een coschap in de tropen zo interessant is, is dat de ziektebeelden er voor een groot deel anders zijn dan in Nederland. In Malawi zijn problemen als ondervoeding, vergevorderde HIV-infectie, tuberculose en malaria aan de orde van de dag. Middelen voor diagnostiek en behandeling zijn echter relatief beperkt, waardoor goede zorg verlenen een echte uitdaging is. Ik was dan ook erg benieuwd naar mijn eerste kennismaking met de gezondheidszorg van Malawi.

De eerste weken sta ik op de Male Ward, waar mannen met diverse problemen opgenomen liggen. Bij binnenkomst in het gebouwtje loop je langs de Nurse Station, waarna links een zaal met chirurgische ('surgical') en rechts een zaal met interne ('medical') problematiek te vinden is – ik sta op de laatste. Door de deur kom je in een grote zaal, waar aan je linker- en rechterhand in totaal 32 bedden, ongeveer een meter uit elkaar, in 2 rijen met het voeteneinde naar elkaar te vinden zijn. Daarnaast is er een zaaltje voor patiënten die verdacht worden van tuberculose (Isolation Room – waar patiënten rustig in en uit lopen) en 3 aparte zaaltjes voor vrienden en bekenden van ziekenhuispersoneel. Het is de bedoeling dat patiënten zelf iemand regelen voor de verzorging (een zgn. guardian). Dat is nooit een probleem, want bij elk bed zijn vrijwel de gehele dag verschillende familieleden te vinden. Malawi is een land van grote gezinnen en veel vrije tijd.

Bij binnenkomst op de eerste dag kwam er meteen een man van zo'n 20 jaar op me af die zich voorstelde als Brown, een van de 4 clinical officers die op de Male Ward staan. Opvallend genoeg droeg hij geen witte jas, maar toch viel hij op met een keurig overhemd, nette broek en nette schoenen en bovendien een stethoscoop om zijn nek. Er zou vandaag geen ward round zijn, zo vertelde hij, dus we zouden alleen even langs de nieuwe patiënten lopen. Maar wat doe je dan de rest van de dag? En moeten we niet even aan de andere 30 patiënten vragen hoe het gaat? "We do that tomorrow". Oké dan.

De eerste patiënt waar we langs gingen was een 83-jarige man die vocht vasthield in zijn buik en benen. Een overzichtelijk probleem, want de oorzaak komt in het grootste deel van de gevallen vanuit het hart, de lever, of de nieren. Maar hoe zouden ze hier het onderscheid maken? Op de ochtendoverdracht was al een en ander besproken: we zouden een echo van het hart en de buik en een röntgenfoto van de borst maken en bovendien urineonderzoek doen. "Ga maar even met hem mee, dan weten we zeker dat ze naar de beelden kijken.". Een beetje vreemd, maar goed, ik was wel benieuwd naar hoe de beeldvorming er hier aan toeging. Toen we het gebouwtje met 'Radiology' binnenkwamen, zaten er een stuk of 5 patiënten in de gang te wachten. Tja, dan moeten wij ook maar wachten. Inmiddels had ik genoeg gehoord over hoe het er soms aan toegaat, dus ik gebaarde mijn patiënt te gaan zitten en ging in mijn zakboekje tropengeneeskunde zitten bladeren.

Na een klein half uurtje kwam dr. Chise, een van de twee artsen van het ziekenhuis, binnenlopen. "Waar zijn de mensen van de radiologie?". Geen idee. Ik liep achter hem aan door diverse deurjes, maar nergens kwamen we iemand tegen. "Always when I come here, there is no one.", zuchtte hij, terwijl hij zijn telefoon pakte. Hoewel er niet werd opgenomen, kwam toevallig net de man binnen die we zochten. Hij was heel even daar en daar heen gelopen, maar hij zou nu meteen weer aan de slag gaan, zo vertelde hij met een grote glimlach. Nadat de röntgenfoto was gemaakt, liepen we naar een ander kamertje voor de echo. Nadat de man de echokop zo'n 20 seconden op buik en borst had gezet, zei hij: "It's all normal.". Wacht, dat kan hij toch niet menen? Moet hij de organen niet opmeten en de beelden opslaan? Op mijn aandringen mat hij nog grootte van de milt, maar toen vond hij het blijkbaar mooi geweest. Brown leek niet verrast door de schijnbare onwil om mijn patiënt te diagnosticeren. Vanmiddag na de lunchpauze zouden we een beetje vocht uit de buik afnemen ('ascites tap') en daarnaast zouden we de resultaten van de urine afwachten.

Toen ik terugkwam van de lunchpauze, was er nog geen clinical officer te zien. Ik was al gewaarschuwd dat men in Afrika de pauzes soms wat ruim neemt, maar na een uurtje wachten besloot ik toch op de andere afdelingen te gaan informeren waar iedereen was. Toen ik dr. Chise tegenkwam en uitlegde wat er aan de hand was, zei hij: "We'll do the ascites tap ourselves.". Tja, waarom niet. Ik liep achter hem aan naar de Nurse Station om de benodigde spullen te pakken: handschoenen, een watje, alcohol, een spuit met naald en een buisje. Toen we bij de patiënt stonden, zei hij plotseling: "You do it.". Wat? Nee, dat wil ik niet, hoor! Tijdens de tropencursus in Nederland was duidelijk verteld dat je moest aangeven waar je grenzen liggen, omdat men ervan zou uitgaan dat je als blanke alles al kunt. "It's very simple. I'll teach you.", zei dr. Chise. Ehm, okee dan maar. Nadat hij had aangewezen waar ik moest prikken en de boel had gedesinfecteerd, gaf hij mij de spuit met naald. Met trillende handen prikte ik de naald in de opgezette buik van mijn arme patiënt. Ik was erg opgelucht toen er een lichtgele vloeistof in het spuitje liep. "That is how we learn.", zei dr. Chise terwijl hij wegliep.

De volgende dag liep ik tijdens de ward round mee met een andere clinical officer, Gift (ook een typische Malawiaanse mannennaam – voorbeelden van vrouwennamen zijn 'Love' of 'Beauty'). De analyse van de eiwitten in de urine was teruggekomen als O/S, oftewel out of stock. Door het gebrek aan materialen kom je deze uitslag regelmatig tegen bij de labuitslagen. Ook de eiwitten in de ascites (vocht in de buik) waren niet bepaald, maar in ieder geval waren er geen bloedcellen of bacteriën gezien. Gift leek het geen probleem te vinden. "There is a positive history for alcohol, so we will just treat for liver cirrhosis.".

Wat moet ik tot nu toe van de gezondheidszorg in Malawi? Dat is een beetje dubbel. Enerzijds is het op zijn minst opmerkelijk te noemen hoe het altijd maar afwachten of mensen komen opdagen en hun werk goed uitvoeren. Aan de andere kant is men bijzonder pragmatisch en neemt niemand elkaar wat kwalijk. Toen ik een van mijn patiënten moest vertellen dat alle pijnstillers out of stock waren, zei hij: "Zikomo kwambiri, doctor!", oftewel "Hartelijk dank, dokter!"!